Nỗi sợ bị chỉ trích: Nguyên nhân và cách khắc phục nên biết

Nỗi sợ bị chỉ trích là gì?

Nỗi sợ bị chỉ trích là trạng thái lo lắng, sợ hãi quá mức đối với những lời nói hoặc hành vi mang tính chất phê bình, chê trách. Thực tế, nỗi sợ này thuộc về bản chất tự nhiên của con người, bởi ai trong chúng ta cũng đều muốn nghe những lời khen ngợi thay vì những lời nói chỉ trích khó nghe. Thậm chí, nhiều người còn hình thành tâm lý tiêu cực, nhận thức sai lệch về bản thân hoặc trở nên chán ghét, tránh né khi nghe những lời đánh giá, bình phẩm không tốt về mình.

Thêm nữa, người mắc nỗi sợ bị chỉ trích thường không có thói quen dành thời gian suy nghĩ hay ngẫm về những lý do mà người khác chỉ trích mình. Họ không bao giờ cân nhắc về việc người khác tức giận và dành cho mình những lời nói khó nghe. Do đó, họ có xu hướng không thể tiếp nhận và rút ra những bài học hữu ích từ những lời chỉ trích đó.

Tìm hiểu thêm: Chi phí khám tâm lý bao nhiêu? Cập nhật mới nhất 2024

Nguyên nhân gây ra nỗi sợ bị chỉ trích

Dưới đây là 4 nguyên nhân chính gây ra nỗi sợ chỉ trích:

• Trực tiếp chứng kiến sự tổn thương của người khác khi phải đối mặt với những lời chỉ trích, phê phán của mọi người.
• Từng bị tổn thương tâm lý bởi những lời chỉ trích nặng nề, đặc biệt là trong thời thơ ấu.
• Do tính cách nhút nhát, rụt rè, thụ động, thiếu tự tin và kỹ năng xã hội.
• Hay gặp phải nhiều sự thất bại trong cuộc sống, từ đó trở nên nhạy cảm hơn đối với những lời nói và hành vi chỉ trích.

Nhìn chung, nỗi sợ bị chỉ trích không hoàn toàn vô lý nhưng các nỗi sợ ám ảnh chuyên biệt khác. Tuy nhiên, nó vẫn có sự ảnh hưởng nhất định đối với cuộc sống của một người và cần khắc phục nhanh chóng.

Biểu hiện của nỗi sợ bị chỉ trích

Nỗi sợ bị chỉ trích được thể hiện bằng đa dạng cảm xúc và trạng thái khác nhau. Sau đây là một số biểu hiện chung cụ thể:

• E dè, nhút nhát: Người sợ bị chỉ trích thường có xu hướng e dè, nhút nhát trong các cuộc hội thoại và thảo luận. Sự nhút nhát thể hiện qua ánh mắt liên tục chớp, cử chỉ vụng về, đặc biệt là ít nói vì sợ lời nói của mình bị người khác phê phán.
• Thiếu tự tin: Người sợ bị chỉ trích sẽ mất đi sự tự tin vốn có, thay vào đó là cảm giác tự ti, khúm núm và rụt rè. Trường hợp phải phát biểu trước đám đông, người sợ bị chỉ trích thường thể hiện rõ sự căng thẳng, lời nói thiếu mạch lạc và có thể nói trước quên sau do trí nhớ giảm.
• Mặc cảm: Người mắc nỗi sợ bị chỉ trích thường mặc cảm về bản thân, không dám thể hiện cá tính và có thói quen bắt chước lời nói, phong cách, sở thích ăn mặc của người khác. Ngoài ra, một số người còn khoe thành tích để che lấp sự tự ti bên trong.
• Thiếu cá tính: Do không tự tin vào bản thân, người sợ bị chỉ trích thường thiếu cá tính riêng. Họ cũng không biết cách tranh luận, cũng như ít khi dám nói ra ý kiến của mình vì sợ bị người khác đánh giá. Vì vậy, những người sợ bị chỉ trích rất dễ thuận theo ý kiến của người khác.
• Thiếu sáng kiến: Như đã nói, người sợ bị chỉ trích thường ít tư duy vì sợ những suy nghĩ của bản thân sẽ bị mọi người phản bác. Do đó, họ luôn không thể đưa ra sáng kiến của mình, đồng thời dễ dàng nghe theo mọi ý kiến của bất kỳ ai.
• Thiếu tham vọng: Nỗi sợ bị chỉ trích lấn át khiến nhiều người không dám khẳng định bản thân, tinh thần bạc nhược, chần chừ đưa ra quyết định, thiếu sự nhạy bén và dễ bị tác động. Hơn nữa, người sợ bị chỉ trích thường không dám phản kháng, cũng như không có tham vọng trong sự nghiệp. Thế nên, họ thường lựa chọn cuộc sống an nhàn và giải pháp hoà bình trong mọi vấn đề để tránh thị phi, xung đột.
• Bồn chồn, bất an: Những người sợ bị chỉ trích luôn thể hiện sự bồn chồn, bất an trong lời nói và ánh mắt khi phải đối mặt với các tình huống quan trọng.
• Các hành vi quá độ: Người có nỗi sợ bị chỉ trích đôi khi có những hành vi quá độ nhằm thể hiện bản thân, đây được xem là cách giúp họ tạo ra vỏ bọc cho chính mình.

Tác hại của nỗi sợ bị chỉ trích

Mỗi người trong chúng ta đều mang trong mình một nỗi sợ riêng, trong đó nỗi sợ bị chỉ trích là một bản năng tự nhiên. Nỗi sợ này không chỉ làm con người mất đi sự sáng tạo mà còn khiến họ biện minh cho hành động bằng cách chỉ trích người khác.

Có một thực tế khá bất ngờ là, những kẻ trộm thường có xu hướng chỉ trích những nạn nhân hay nhà thiết kế đã khai thác nỗi sợ này để khiến con người luôn chạy theo xu hướng do họ tạo ra, dẫn đến mất đi cá tính và sự tự lực.

Trong gia đình, việc cha mẹ thường xuyên chỉ trích con cái có thể gây tổn thương tâm lý, khiến trẻ mất tự tin, chán ghét bản thân, đồng thời khó phân biệt giữa lời góp ý và sự xúc phạm. Hậu quả là ảnh hưởng tiêu cực đến học tập, tương lai và các mối quan hệ xung quanh. Các chuyên gia cho rằng chỉ trích không đúng cách có thể gieo rắc sự sợ hãi, oán hận và hủy hoại tình yêu thương giữa con người, làm xấu đi các mối quan hệ vốn có.

Cách khắc phục nỗi sợ bị chỉ trích

Cảm giác khi bị chỉ trích thực sự không dễ chịu, lúc đầu là khó chịu, sau đó chuyển dần sang trạng thái xấu hổ, lo lắng, căng thẳng, buồn bã và mặc cảm. Dù vậy, việc bị chỉ trích đôi khi không thể tránh khỏi. Do đó, thay vì trốn tránh, bạn nên đối mặt với nỗi sợ này để có thể vượt qua và tự tin hơn. Dưới đây là một số cách bạn có thể thử:

Hiểu rõ lợi ích của việc bị chỉ trích

Những lời chỉ trích, phê bình không phải lúc nào cũng mang đến những tác động tiêu cực. Chúng có thể giúp bạn nhìn nhận lại bản thân, đánh giá chính xác điểm mạnh và điểm yếu của chính mình để khắc phục.

Trong cuộc sống, rất khó để tránh khỏi những sai lầm và thiếu sót. Những lời chỉ trích đôi khi khó nghe nhưng sẽ giúp bạn phát hiện ra các khuyết điểm và tìm cách hoàn thiện bản thân hơn qua mỗi ngày. 

Tuy nhiên, nếu một số người không đưa ra lời góp ý chân thành, mà chủ yếu dựa vào điểm hạn chế của bạn để chỉ trích và hạ bệ danh dự, bạn nên cố gắng suy nghĩ theo chiều hướng tích cực hơn để khẳng định bản thân, cũng như trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình. Có thể thấy, hiểu rõ lợi ích của những lời chỉ trích sẽ làm bạn mạnh mẽ và tự tin vượt qua nỗi sợ hãi hơn.

Học cách kiểm soát cảm xúc

Học cách kiểm soát cảm xúc là một trong những kỹ năng quan trọng, giúp bạn xử lý tốt những tình huống bất ngờ xảy ra và giảm thiểu các phiền toái không đáng có. Ngoài ra, việc chế ngự cảm xúc khi bị chỉ trích sẽ tạo cơ hội cho bạn gây ấn tượng trong mắt người khác. Trái lại, khi một ai đó chỉ trích bạn một cách thậm tệ, họ sẽ nhận lại những ánh nhìn thiếu thiện cảm từ mọi người. Vì vậy, bạn chỉ nên giữ sự bình tĩnh, chế ngự cảm xúc và tự nhìn nhận lại bản thân mà không nhất thiết phải đáp trả họ.

Nâng cao năng lực bản thân

Lý do thường thấy khiến bạn luôn bị chỉ trích đó chính là sự yếu kém về năng lực. Vì thế, để hạn chế những lời nói và hành động phê phán, bạn cần chú ý rèn luyện các kỹ năng cần thiết và nâng cao năng lực của bản thân mình. Khi có năng lực tốt, bạn sẽ dễ dàng hoàn thành các công việc được giao, đồng thời khẳng định được vị thế của mình trong các mối quan hệ xã hội.

Bên cạnh đó, những lời chỉ trích từ người khác cũng sẽ giúp bạn dễ dàng đánh giá đúng sai. Nếu những ý kiến đó không đúng với thực tế, bạn sẽ có đủ khả năng phản biện và ứng phó kịp thời. Nhìn chung, những người có đủ năng lực và kỹ năng sẽ luôn tự tin vào chính mình, cũng như luôn khéo léo tìm cách xử lý mọi tình huống khó khăn.

Tìm sự giúp đỡ của chuyên gia

Đôi khi, chính bản thân bạn cũng khó có thể giúp mình vượt qua những nỗi sợ hãi do lời chỉ trích, phê phán mà người khác dành cho mình. Đặc biệt, rất nhiều trường hợp cố tình sử dụng lời chỉ trích để hạ nhục, chà đạp và xúc phạm danh dự của một người, từ đó dẫn đến những tổn thương tâm lý nghiêm trọng, thậm chí có người còn phát triển chứng rối loạn nhân cách né tránh.

Vì vậy, bạn hãy cân nhắc đến việc tìm gặp chuyên gia, bác sĩ để được thăm khám và hỗ trợ điều trị. Tuỳ vào mỗi tình trạng và mức độ của nỗi sợ, các chuyên gia, bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp cải thiện phù hợp. Tuy nhiên, với các trường hợp xuất hiện nỗi sợ bị chỉ trích liên quan đến các rối loạn tâm thần thì cần phải trị liệu tâm lý trong một thời gian dài, đôi lúc còn phải kết hợp với việc sử dụng thuốc uống.