Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) và những điều cần biết

Rối loạn stress sau sang chấn là gì?

Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) là một tình trạng bệnh tâm thần được xem là nghiêm trọng và có thể phát triển nhanh chóng sau khi một người đã trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện đau thương/đáng sợ trong cuộc đời. Từ đó có thể tổn hại thể chất nghiêm trọng hoặc bị đe dọa đến tính mạng.

PTSD là kết quả lâu dài của những thử thách đau thương dẫn đến sợ hãi, bất lực hoặc hoảng loạn cực độ. Ví dụ về những thứ có thể gây ra PTSD bao gồm một số tình huống như bị tấn công tình dục hoặc thể chất, cái chết đột ngột của người thân, tai nạn, chiến tranh hoặc thiên nhiên tai. Gia đình của nạn nhân khi phát triển người nhà mình mắc chứng rối loạn stress sau sang chấn thì việc đầu tiên cần làm chính là nhờ đến sự giúp đỡ của các bác sĩ tâm lý.

Hầu hết một người bình thường khi gặp phải một sự kiện đau buồn sẽ có những phản ứng có thể bao gồm: lo lắng, sợ hãi sốc, tức giận, hay thậm chí là cảm giác tội lỗi. Những phản ứng này là hoàn toàn bình thường, và chúng có thể biến mất dần theo thời gian.

Tuy nhiên, đối với một người bị rối loạn stress sau sang chấn, những cảm giác này vẫn tồn tại và thậm chí còn tăng lên, nó trở nên mạnh mẽ đến mức khiến người bệnh không thể tiếp tục cuộc sống của họ như mong muốn. Những bệnh nhân mắc chứng PTSD có các triệu chứng (nếu ở bên dưới) xảy ra liên tục trong hơn một tháng và họ không thể có một cuộc sống bình thường như trước khi sự kiện (đau buồn) đó xảy ra.

Triệu chứng thường gặp của PTSD là gì?

Ký ức thâm nhập

Khi bệnh nhân có ≥ 1 trong số những điều sau đây:

• Có những ký ức đau buồn không mong muốn tái diễn trong tiềm thức và mang tính thâm nhập
• Có những giấc mơ đau buồn thường xuyên xảy ra (ví dụ: gặp cơn ác mộng) về một sự kiện
• Có hành động hoặc cảm thấy như sự kiện đang xảy ra một lần nữa. Xuất hiện những hồi tưởng hay thậm chí là hoàn toàn mất đi sự nhận biết về môi trường hiện tại xung quanh
• Cảm thấy tâm lý hoặc cơ thể bị căng thẳng khi gợi nhớ về sự kiện đó (ví dụ: nhớ đến thông qua ngày kỷ niệm sự kiện hoặc âm thanh tương tự như những gì bệnh nhân được nghe trong sự kiện)

Triệu chứng tránh né

Khi bệnh nhân có ≥ 1 trong số những điều sau đây:

• Bệnh nhân né tránh các cảm xúc, suy nghĩ, hoặc ký ức liên quan đến sự kiện. 
• Bệnh nhân né tránh các hoạt động, cuộc trò chuyện, địa điểm,  hoặc những người có thể gây kích hoạt ký ức về sự kiện đó.

Tiêu cực trong suy nghĩ và cảm xúc

Khi bệnh nhân có ≥ 2 trong số những điều sau đây:

• Chứng quên phân ly - mất trí nhớ về các phần quan trọng của sự kiện
• Có những kỳ vọng hoặc niềm tin tiêu cực dai dẳng về bản thân, hay thậm chí về những người xung quanh.
• Có những suy nghĩ lệch lạc, dai dẳng về hậu quả của sang chấn. Từ đó dẫn đến đổ lỗi cho bản thân hoặc người khác
• Tình trạng cảm xúc tiêu cực kéo dài (ví dụ như ghê rợn,  lo sợ, tội lỗi, tức giận, xấu hổ)
• Giảm sự quan tâm vào các hoạt động quan trọng mà trước đây mình từng yêu thích
• Cảm thấy mất gắn kết hoặc xa lạ với mọi người xung quanh
• Không còn có những suy nghĩ tích cực như trước (ví dụ: không còn hạnh phúc, sự hài lòng, cảm nhận được sự yêu thương)

Thay đổi phản ứng trong cơ thể

Khi bệnh nhân có ≥ 2 trong số những điều sau đây:

• Bệnh nhân thường xuyên khó ngủ
• Dễ bị kích động hoặc tức giận dữ dội
• Xuất hiện những hành vi tự hủy hoại bản thân hoặc liều lĩnh
• Gặp vấn đề về sự tập trung
• Thường xuyên giật mình
• Tăng sự cảnh giác

Ngoài ra, các biểu hiện còn phải gây ra đau khổ nghiêm trọng hoặc làm suy giảm chức năng xã hội hoặc công việc. Các triệu chứng không được liên quan đến tác dụng sinh lý của một chất khác hoặc bệnh y tế nào đó thì mới là cơ sở để chẩn đoán một người mắc chứng rối loạn tâm lý sau chấn thương.

XEM THÊM:

• Phương pháp điều trị Rối loạn ăn uống hiệu quả
• Một số dạng rối loạn cảm xúc thường gặp
• Các dạng rối loạn dạng cơ thể thường thấy
• Triệu chứng Rối loạn ngôn ngữ như thế nào

Đối tượng dễ bị PTSD

Theo Tổ chức y tế thế giới - WHO, trong trường hợp có thảm họa xảy ra, dưới đây là 6 loại nạn nhân chịu tác động của thảm hoạ và dễ bị mắc chứng rối loạn stress sau sang chấn PTSD nhất:

• Đối tượng loại I  : Những người bị ảnh hưởng trực tiếp.
• Đối tượng loại II : Người thân thích của nạn nhân.
• Đối tượng loại III: Những người đến cứu hộ, cứu nạn.
• Đối tượng loại IV: Thành viên trong cộng đồng.
• Đối tượng loại V : Người bị rối loạn, hoang mang khi nghĩ đến thảm họa.
• Đối tượng loại VI: Người tình cờ, vô tình liên quan đến thảm họa.

Nguyên nhân của rối loạn stress sau sang chấn (PTSD)

Các bác sĩ vẫn chưa xác định chính xác được nguyên nhân gây ra PTSD, nhưng họ cho rằng nguyên nhân chính có thể là do ảnh hưởng của các sự kiện tức thời hoặc đe dọa tính mạng trong quá khứ, các sang chấn nghiêm trọng hoặc bị lạm dụng tình dục.

Mặt khác, bệnh nhân cũng có thể mắc bệnh này nếu họ:

• Thừa hưởng các đặc điểm sức khỏe tâm thần của người nhà chẳng hạn như tăng nguy cơ lo lắng và trầm cảm.
• Trải qua chấn thương về mặt tâm lý nghiêm trọng khi còn nhỏ.
• Do tính cách.
• Cách não kiểm soát các tín hiệu hóc-môn trong cơ thể để đối phó với căng thẳng.

Chẩn đoán PTSD như thế nào?

Chẩn đoán PTSD tương tự như ASD (rối loạn phổ tự kỷ). thường được dựa trên lịch sử tiếp xúc với những chấn thương khủng khiếp và đáng sợ, tiếp theo là tái trải nghiệm, tê liệt cảm xúc, hay tăng kích thích.

Như đã nói trên, những triệu chứng này phải đủ nghiêm trọng để gây suy yếu hoặc đau khổ thì mới có thể có căn cứ để chẩn đoán một người mắc chứng rối loạn stress sau sang chấn.

Thông thường, các triệu chứng thường kéo dài trên 1 tháng được coi là PTSD, có thể đây là một sự tiếp nối của ASD (rối loạn phổ tự kỷ) hoặc có thể có biểu hiện lên đến 6 tháng sau khi chấn thương.

Người nhà có thể tham khảo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần, Ấn bản lần thứ Năm (DSM-5) để biết thêm về những vùng triệu chứng khác nhau, các tiêu chí cụ thể để chẩn đoán PTSD. Tuy nhiên, chúng tôi không khuyến khích bạn sử dụng phương án này. Thay vào đó, bạn nên tìm đến sự trợ giúp của các bác sĩ, chuyên gia điều trị PTSD. Họ là những người có kinh nghiệm điều trị rối loạn lâu năm và có đủ cơ sở khoa học cũng như bài test để kiểm tra xem một người có phải là nạn nhân của bệnh rối loạn stress sau sang chấn hay không. Hãy thử tham khảo danh sách các bác sĩ, nhà tâm lý học hàng đầu của chúng tôi tại ứng dụng Askany. 

Và dưới đây là bài kiểm tra đơn giản được dùng để sớm xác định xem một người có đang phải chịu ảnh hưởng của biến cố sang chấn (PTSD) hay không. 

Đánh giá dựa trên số câu hỏi với câu trả lời là “có”