BỆNH HOANG TƯỞNG LÀ GÌ? CÓ BAO NHIÊU LOẠI

Bệnh hoang tưởng là gì?

Bệnh hoang tưởng hay còn được gọi là rối loạn tâm thần hoang tưởng hoặc bệnh thần kinh hoang tưởng. Chứng rối loạn này có tên tiếng Anh là Paranoid Personality Disorder (viết tắt PPD).

Bệnh hoang tưởng có nhiều biểu hiện đặc trưng, biểu hiện thường gặp nhất chính là bệnh nhân thường xuyên gặp ảo giác. Người bệnh sẽ tự tưởng tượng ra những tình huống khó có khả năng xảy ra (ví dụ: bị theo dõi, bị đầu độc, được idol yêu thầm,...). Sự ảo tưởng này của người bệnh chủ yếu liên quan tới những nhận thức lệch lạc. Ngoài ra, một số khác lại xuất hiện tình trạng hoang tưởng ảo giác kỳ quái về những việc không thể xảy ra như: ảo giác biến hình như siêu nhân, lo sợ bị người ngoài hành tinh đến trái đất,...

Những bệnh nhân mắc chứng bệnh này thường cho rằng nhiều điều không đúng lại hoàn toàn đúng. Ý nghĩ sai lệch này nghiêm trọng đến mức bạn không thể giải thích nó một cách hợp lý và chứng minh bằng chứng cứ cho họ hiểu được.

Có thể thấy, hoạt động giao tiếp xã hội và sinh hoạt hằng ngày của bệnh nhân vẫn diễn ra bình thường. Trong một số trường hợp đặc biệt, những ảo tưởng diễn ra liên tục sẽ khiến bệnh nhân có xu hướng tự thu mình vào thế giới riêng, cách ly xã hội, kỳ thị, khó khăn về hôn nhân hoặc công việc.

Bệnh hoang tưởng thường xảy ra ở giai đoạn giữa hoặc cuối đời. Nhiều nghiên cứu ghi nhận được phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với nam giới.

Quá trình hình thành bệnh thần kinh hoang tưởng rất phức tạp và có sự liên quan chặt chẽ đến rối loạn tâm thần. Hoang tưởng thường dai dẳng và làm thay đổi tính tình người bệnh, ảnh hưởng lớn đến các hoạt động tinh thần khác.

Bệnh hoang tưởng cần được điều trị kịp thời bởi các bác sĩ chuyên khoa tâm thần. Mức độ nghiêm trọng của bệnh, tình trạng của bệnh nhân và cách tiếp cận điều trị của bác sĩ sẽ quyết định thời gian điều trị ngắn hay dài. Cũng cần lưu ý rằng liệu pháp điều trị sẽ hiệu quả hơn khi bệnh nhân nhận thức được vấn đề mình đang gặp phải và sẵn sàng đối mặt với nó.

XEM THÊM CÁC BÀI VIẾT KHÁC:

• Bệnh vô cảm là gì
• Hoang tưởng bị hại
• Khủng hoảng hiện sinh
• Sức mạnh tiềm thức là gì

Phân loại rối loạn hoang tưởng

Một số chứng hoang tưởng được công nhận bao gồm:

• Hoang tưởng được yêu: Bệnh nhân thường tin rằng có một ai đó đang yêu mình say đắm (thường là người nổi tiếng hoặc xuất chúng). Điều này khiến bệnh nhân nỗ lực liên lạc với họ thông qua các cuộc điện thoại, thư, theo dõi hoặc rình rập,... Những bệnh nhân thuộc nhóm này có thể có xung đột với luật pháp liên quan đến hành vi này.
• Hoang tưởng tự cao: Bệnh nhân tin rằng họ có tài năng tuyệt vời hoặc có những khám phá quan trọng.
• Hoang tưởng ghen tuông: Bệnh nhân tin rằng vợ/chồng hoặc người yêu của mình không chung thủy. Họ thường bị ám ảnh về sự phản bội và sẽ tìm mọi cách để chứng minh niềm tin của họ là đúng. Tuy nhiên, những niềm tin này dựa hoàn toàn không đúng hoặc các bằng chứng mà họ đưa ra vô căn cứ, không rõ ràng. Nếu không được kiểm soát, bệnh nhân có thể có những biểu hiện hành hung người khác về thể chất.
• Hoang tưởng bị hại: Bệnh nhân tin rằng có ai đó đang âm mưu chống lại, theo dõi, bôi nhọ hoặc quấy rối họ. Họ có thể liên tục tìm kiếm công lý bằng cách kiến ​​nghị lên tòa án và các cơ quan chính phủ. Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể sử dụng bạo lực để trả đũa.
• Hoang tưởng cơ thể: Bệnh nhân xuất hiện những ảo tưởng liên quan đến các chức năng cơ thể; ví dụ, bệnh nhân nghĩ rằng họ bị dị tật, có mùi hôi hoặc bị nhiễm ký sinh trùng. 

Các dấu hiệu và triệu chứng chung của bệnh rối loạn hoang tưởng

Dấu hiệu bệnh hoang tưởng PPD cơ bản bao gồm việc người bệnh luôn cảnh giác và tin rằng người khác đang cố gắng hạ thấp, làm hại hoặc đe dọa mình. Những niềm tin này thường vô căn cứ này. Thói quen đổ lỗi và thiếu niềm tin  của bệnh nhân có thể cản trở khả năng hình thành các mối quan hệ xã hội.

Nhìn chung, triệu chứng bệnh hoang tưởng thường bao gồm: 

• Luôn hoài nghi về lời cam kết, lòng trung thành hoặc sự tin cậy của người khác, tin rằng người khác đang lợi dụng hoặc lừa gạt mình.
• Không muốn tâm sự hoặc tiết lộ thông tin cá nhân cho người khác vì sợ bị lợi dụng để chống lại mình.
• Không khoan dung, thù địch, bướng bỉnh và thích tranh luận.
• Quá nhạy cảm hoặc không thể chấp nhận những lời chỉ trích.
• Cảm thấy bản thân đang bị công kích nhưng người khác không nhìn thấy điều đó; họ thường phản ứng giận dữ và nhanh chóng trả đũa lại.
• Nghi ngờ vô lý rằng người yêu hoặc bạn đời của họ không chung thủy.
• Lạnh lùng và xa cách trong mối quan hệ với người khác và có thể trở nên kiểm soát và ghen tuông.
• Không thể nhìn thấy họ chính là nguyên nhân của các vấn đề xung đột, hoặc luôn tự cho rằng mình đúng.
• Khó thư giãn.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh hoang tưởng là gì?

Nguyên nhân gây bệnh rối loạn hoang tưởng là gì vẫn chưa được công bố. Tuy nhiên, các nhà tâm thần học cho rằng đây có thể là một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh như:

• Di truyền: Những gia đình có người thân bị tâm thần phân liệt hoặc rối loạn ảo giác được cho là có nhiều nguy cơ mắc chứng rối loạn hoang tưởng hơn. Do đó, các chuyên gia có cơ sở để tin rằng bệnh hoang tưởng có thể do gen di truyền.
• Môi trường và tâm lý của bệnh nhân: Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy căng thẳng kéo dài có thể gây nên những vấn đề về sức khỏe tinh thần. Không chỉ vậy, những người lạm dụng rượu, bia, chất kích thích,... cũng có khả năng cao sẽ mắc bệnh hoang tưởng. Ngoài ra, những người có xu hướng bị cô lập giữa đám đông như người câm điếc, người nhập cư,... cũng được báo cáo là có xu hướng bị bệnh hoang tưởng cao hơn.
• Yếu tố sinh học: Vùng não bất thường kiểm soát suy nghĩ và nhận thức có thể liên quan đến các triệu chứng hoang tưởng.

Ngoài ra, các nguyên nhân khác như tăng kích hoạt hệ thống miễn dịch (do các bệnh viêm nhiễm hoặc tự miễn dịch), có bố lớn tuổi, một số biến chứng khi sinh (suy dinh dưỡng, tiếp xúc với độc tố hoặc vi rút, ảnh hưởng đến sự phát triển của não), thuốc hướng tâm thần từng được sử dụng trong thời kỳ thanh thiếu niên và tuổi trưởng thành.

Nếu bạn có các yếu tố nguy cơ cao nêu trên, bạn nên liên hệ với các chuyên gia đầu ngành của Askany để được khám và chẩn đoán kịp thời.

Chẩn đoán bệnh tâm thần hoang tưởng như thế nào?

Chẩn đoán bệnh hoang tưởng còn phụ thuộc phần lớn vào việc đánh giá lâm sàng. Bác sĩ cần thu thập được một hồ sơ bệnh sử toàn diện và loại trừ đi các điều kiện khác có liên quan đến hoang tưởng (ví dụ bệnh Alzheimer, mê sảng, động kinh, rối loạn trong phổ phân liệt khác, lạm dụng chất, nghiện rượu hoặc ma túy, rối loạn ám ảnh cưỡng chế,...) Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm hình ảnh, chẳng hạn như chụp MRI hoặc CT.

Cụ thể, để chẩn đoán PPD, trước tiên bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng và tiền sử bệnh của bạn. Họ cũng sẽ khám sức khỏe để tìm ra bất kỳ tình trạng bệnh nào khác. Sau quá trình thăm khám, bác sĩ có thể tư vấn cho bạn nên chọn giữa một chuyên gia hay bác sĩ tâm thần để khám và chữa bệnh.

Một chuyên gia sức khỏe tâm thần sẽ tiến hành đánh giá đầy đủ. Họ có thể hỏi về thời thơ ấu, trường học, cuộc sống công việc và các mối quan hệ bên ngoài của bạn. Ngoài ra, chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể đánh giá hành vi của bạn bằng cách hỏi bạn sẽ phản ứng thế nào với một tình huống tưởng tượng. Một chuyên gia sức khỏe tâm thần sau đó sẽ chẩn đoán và phát triển một kế hoạch điều trị dài hạn cho bệnh nhân của mình.

Tác hại và biến chứng của bệnh hoang tưởng là gì?

Rối loạn hoang tưởng thường không dẫn đến những đợt kịch phát nghiêm trọng hoặc thay đổi nhân cách, nhưng những lo lắng hoang tưởng sẽ phát triển theo thời gian nếu không được điều trị. Hầu hết bệnh nhân vẫn có thể làm việc miễn là công việc của họ không liên quan đến ảo tưởng.

Hoang tưởng có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho bản thân người bệnh và những người xung quanh, cụ thể như:

• Bệnh hoang tưởng khiến người bệnh luôn lo lắng, nghi ngờ những người xung quanh, dẫn đến nguy cơ đổ vỡ các mối quan hệ xã hội và hạnh phúc gia đình.
• Bệnh hoang tưởng khiến người bệnh gặp hạn chế lớn trong công việc do không có khả năng làm việc theo nhóm.
• Bệnh hoang tưởng làm cho người bệnh nóng nảy, dễ nổi nóng và hung hăng với người khác. Tệ hơn, những người mắc chứng hoang tưởng có thể trở thành kẻ giết người.
• Bệnh hoang tưởng có thể dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực và thậm chí bệnh nhân còn có ý định tự tử trong những trường hợp nghiêm trọng hơn.

Trong nhiều trường hợp, một người mắc chứng rối loạn hoang tưởng không muốn gặp bác sĩ vì nhiều lý do như sau:

• Bệnh nhân không thừa nhận rằng họ mắc bệnh.
• Người thân hoặc bạn bè không có cách nào để khuyên bệnh nhân đi khám bác sĩ.
• Nơi ở của bệnh nhân cách quá xa các dịch vụ điều trị trầm cảm chuyên nghiệp hoặc không thể sắp xếp cuộc hẹn với bác sĩ. Trong trường hợp này, người nhà có thể liên hệ với các chuyên gia hàng đầu của ứng dụng Askany để được tư vấn và hỗ trợ điều trị kịp thời.

Bệnh hoang tưởng có chữa được không? Điều trị thế nào?

Tâm lý trị liệu và sử dụng thuốc là hai phương pháp điều trị bệnh hoang tưởng phổ biến nhất. Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể của từng bệnh nhân, bác sĩ tâm thần sẽ đưa ra phương pháp và phác đồ điều trị phù thích hợp.

Tâm lý trị liệu cùng bác sĩ của Askany

Đối với các vấn đề về thần kinh, liệu pháp tâm lý luôn là lựa chọn hàng đầu của bác sĩ. Phương pháp này cho phép theo dõi sát sao tình trạng bệnh nhân, mang lại kết quả cao và lâu dài. Tuy nhiên, rối loạn hoang tưởng là căn bệnh rất khó điều trị. Những người mắc chứng rối loạn này thường không biết gì và không nhận ra có điều gì đó không ổn với họ.

Liệu pháp tâm lý cũng có thể được kết hợp với thuốc để giúp mọi người quản lý và đối phó tốt hơn với căng thẳng liên quan đến ảo tưởng. Liệu pháp tâm lý có thể giúp điều trị ảo tưởng bao gồm:

Liệu pháp tâm lý cá nhân

Liệu pháp này giúp bệnh nhân xác định và điều chỉnh những suy nghĩ méo mó của mình. 

Liệu pháp hành vi nhận thức

Cách tiếp cận này giúp bệnh nhân học cách nhận ra và thay đổi lối suy nghĩ và hành vi dẫn đến ảo giác.

Ngoài ra, liệu pháp gia đình có thể giúp bệnh nhân đối phó với chứng rối loạn ảo tưởng. Tuy nhiên, những bệnh nhân có triệu chứng nghiêm trọng hoặc có nguy cơ tự làm hại bản thân và những người khác cần phải nhập viện cho đến khi tình trạng của họ ổn định (hay còn gọi là biện pháp nội trú).

Điều trị bằng thuốc

Theo Verywellmind, nhiều nghiên cứu đã cho thấy sự cải thiện ở gần một nửa số bệnh nhân được điều trị bằng thuốc. Các loại thuốc chính được sử dụng để điều trị rối loạn ảo tưởng là thuốc chống loạn thần, bao gồm:

Thuốc chống loạn thần thông thường 

Nó còn được biết đến như một loại thuốc an thần và đã được sử dụng để điều trị rối loạn tâm thần từ giữa những năm 1950. Nó hoạt động bằng cách ngăn chặn các thụ thể dopamine trong não. Trong số đó, dopamine là chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến sự phát triển của ảo tưởng.

Thuốc chống loạn thần không điển hình (các loại thuốc mới)

Những loại thuốc mới hơn này giúp điều trị các triệu chứng rối loạn ảo tưởng và có ít tác dụng phụ liên quan đến vận động hơn so với thuốc chống loạn thần thông thường. Chúng cũng hoạt động bằng cách ngăn chặn các thụ thể dopamin và serotonin trong não (serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh khác có liên quan đến chứng rối loạn tâm thần).

Các loại thuốc khác

Thuốc an thần và thuốc chống trầm cảm cũng là 2 loại có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng lo âu nếu chúng xảy ra đồng thời với ảo tưởng. Đặc biệt, thuốc an thần có thể được sử dụng nếu người đó rất lo lắng hoặc khó ngủ.