Rối loạn giấc ngủ là gì? Nguyên nhân, tác hại và cách điều trị

Rối loạn giấc ngủ là gì?

Đầu tiên chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu bệnh rối loạn giấc ngủ là gì? Rối loạn giấc ngủ, hay chứng mất ngủ, là một rối loạn y tế về kiểu ngủ của một cá nhân. Một số rối loạn giấc ngủ đủ nghiêm trọng để cản trở hoạt động bình thường về thể chất, tinh thần, xã hội và cảm xúc.

Có 2 loại xét nghiệm dùng để chẩn đoán chứng rối loạn giấc ngủ là Polysomnography (đa ký giấc ngủ) và actigraphy (thư pháp học). Polysomnography là một nghiên cứu đa tham số về giấc ngủ và là một công cụ chẩn đoán trong y học giấc ngủ. Kết quả thử nghiệm được gọi là polysomnogram, còn được viết tắt là PSG. Actigraphy là một phân tích về chuyển động của cơ thể trong khi ngủ bằng cách sử dụng một máy đo tốc độ đeo trên cổ tay. Nghiên cứu về gia tốc trong khi ngủ cho phép bác sĩ xác định nhanh chóng các giai đoạn khác nhau của giấc ngủ.

Khi một người khó đi vào giấc ngủ và/hoặc ngủ không ngon giấc mà không có nguyên nhân rõ ràng, tình trạng này được gọi là rối loạn giấc ngủ. Các triệu chứng khác bao gồm chứng ngưng thở khi ngủ, chứng ngủ rũ và chứng mất ngủ (buồn ngủ quá mức vào những thời điểm không thích hợp ), bệnh ngủ (gián đoạn chu kỳ giấc ngủ do nhiễm trùng), mộng du và kinh hoàng ban đêm.

Giấc ngủ bị gián đoạn có thể do nhiều vấn đề khác nhau gây ra, bao gồm tật nghiến răng (nghiến răng) và chứng sợ hãi ban đêm.

Rối loạn giấc ngủ nguyên phát phổ biến ở cả trẻ em và người lớn. Tuy nhiên, trẻ em bị rối loạn giấc ngủ còn thiếu nhận thức rõ rệt, do đó hầu hết các trường hợp đều không được xác định. Một số yếu tố phổ biến liên quan đến chứng rối loạn giấc ngủ bao gồm sử dụng thuốc nhiều hơn, thay đổi nhịp sinh học liên quan đến tuổi tác, thay đổi môi trường, thay đổi lối sống, các vấn đề sinh lý đã được chẩn đoán trước hoặc căng thẳng, rối loạn nhịp thở, cử động chân tay định kỳ, rối loạn hành vi giấc ngủ REM, mất ngủ và rối loạn nhịp sinh học đặc biệt gia tăng…

Tác hại của rối loạn giấc ngủ

Nếu bạn hỏi rối loạn giấc ngủ có nguy hiểm không thì câu trả lời chắc chắn là có! Rối loạn giấc ngủ nếu không được chữa trị và lặp đi lặp lại trong một thời gian dài sẽ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Hơn thế nữa, người bị rối loạn giấc ngủ kéo dài còn có khả năng cao bị suy nhược cơ thể và gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý khác. Bệnh nhân mắc chứng rối loạn giấc ngủ kéo dài dễ gặp phải những tai nạn trong cuộc sống và có nguy cơ dẫn đến tử vong.

Các dạng rối loạn giấc ngủ phổ biến

Mất ngủ (Insomnia)

Là tình trạng không thể đi vào giấc ngủ hoặc ngủ không sâu giấc. Đây được xem là chứng rối loạn giấc ngủ phổ biến nhất. 

Nếu tình trạng rối loạn giấc ngủ này kéo dài, xảy ra ít nhất 3 lần/tuần trong ít nhất 3 tháng thì được coi là mất ngủ kinh niên. Hiện nay, thống kê của National Sleep Foundation cho thấy có khoảng 1/4 người trưởng thành “sống chung” với chứng mất ngủ.

Chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (Sleep apnea)

Là chứng rối loạn hô hấp khiến bạn ngừng thở từ 10 giây trở lên trong khi ngủ. Khi bệnh nhân ngủ, thanh quản bị thu hẹp lại khiến không khí khó đi qua hầu họng hơn. Lúc này người bệnh sẽ xuất hiện tiếng ngáy để chống lại hiện tượng trên.

Có 2 dạng chính là: ngưng thở tắc nghẽn và ngưng thở trung ương. Ngoài ra còn có 1 dạng là phối hợp của cả hai loại trên. Chứng ngưng thở khi ngủ có thể gây buồn ngủ quá mức, mệt mỏi, thờ ơ, suy giảm nhận thức, sau khi bạn tỉnh dậy vào ban ngày.  

Chứng ngủ rũ (Narcolepsy)

Là chứng rối loạn giấc ngủ khiến người bệnh cảm thấy mệt mỏi quá mức vào ban ngày dù đã nghỉ ngơi đầy đủ vào tối hôm trước. Điều này khiến cho người bệnh luôn thèm ngủ và ngủ gật vào ban ngày.

Chứng ngủ rũ là một chứng rối loạn mãn tính gây ra tình trạng mất trương lực cơ (do sức cơ giảm) đột ngột trong thời gian ngắn. Chứng ngủ rũ và mất trương lực cơ có thể xảy ra ở những bệnh nhân bị u vùng não thất ba và thân não trên, chấn thương sọ não, viêm não và bệnh Niemann-Pick.

Rối loạn vận động chân tay có chu kỳ (RLS - Restless legs syndrome )

Là cảm giác ngứa ran, khó chịu, đau nhói hoặc cảm giác như kim châm ở chân. Đi kèm với đó là sự thôi thúc mạnh mẽ khiến bạn muốn di chuyển chân mình ngay cả trong lúc ngủ. Đối với họ, chỉ khi chân di chuyển thì họ mới cảm thấy dễ chịu và thoải mái hơn. 

Chứng mất ngủ (Parasomnias)

Là hành động theo những cách bất thường trước khi đi vào giấc ngủ, trong khi ngủ hoặc thức dậy sau khi ngủ, Một số biểu hiện chẳng hạn như đi bộ, nói chuyện hoặc ăn uống, gặp ác mộng, tè dầm,.. Những biểu hiện của chứng Parasomnias này thường xảy ra ở trẻ em, nhưng đôi khi người lớn cũng có thể gặp phải.

Rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học (Circadian rhythm disorders)

Rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học là các vấn đề liên quan tới chu kỳ đánh thức giấc ngủ. Chúng khiến bạn không thể ngủ và thức dậy đúng giờ. Một số biểu hiện thường gặp như: khó đi vào giấc ngủ, thức dậy trong chu kỳ ngủ, thức dậy quá sớm nhưng không thể ngủ trở lại…

Nguyên nhân rối loạn giấc ngủ

Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến các rối loạn giấc ngủ thường gặp, bao gồm:

Gặp các tình trạng bệnh lý

Những người bị dị ứng, cảm lạnh, nhiễm trùng đường hô hấp hoặc các vấn đề về hô hấp thường khó thở vào ban đêm và không thể thở bằng mũi. Đây được xem là nguyên nhân chính dẫn đến rối loạn giấc ngủ.

Ngoài ra, những người mắc bệnh tim mạch và mạch máu não, bệnh phổi, bệnh dạ dày và các bệnh khác cũng khó đi vào giấc ngủ và ngủ không được sâu giấc.

Tiểu đêm thường xuyên

Rối loạn giấc ngủ có thể xảy ra do bệnh nhân uống nhiều nước trước khi đi ngủ gây tiểu đêm, tiểu nhiều lần ảnh hưởng đến giấc ngủ. Ngoài ra, những người bị mất cân bằng nội tiết tố, mắc các bệnh về đường tiết niệu, thận cũng có thể gây tiểu đêm và gây rối loạn giấc ngủ.

Cơn đau mãn tính

Cơn đau liên tục kéo dài có thể khiến bạn khó ngủ hoặc thậm chí đánh thức bạn sau khi ngủ. Các cơn đau mãn tính thường bao gồm:

• Viêm khớp
• Đau cơ xơ hóa
• Đau nửa đầu
• Đau lưng

Trong một số trường hợp, cơn đau mãn tính thậm chí có thể nghiêm trọng hơn do rối loạn giấc ngủ gây ra. Ví dụ, những người bị chứng đau nửa đầu thường khó đi vào giấc ngủ và những người bị mất ngủ, ngủ không ngon giấc cũng có nguy cơ mắc chứng đau nửa đầu cao hơn.

Lo lắng và căng thẳng

Căng thẳng và lo lắng thường ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giấc ngủ của bạn. Bạn có thể khó đi vào giấc ngủ hoặc duy trì giấc ngủ. Ngoài ra, những người bị căng thẳng và lo lắng cũng có nguy cơ gặp ác mộng, mộng du và giấc ngủ bị gián đoạn.

Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc có thể gây tác dụng phụ làm gián đoạn giấc ngủ, chẳng hạn như khiến bạn ngủ nhiều hơn bình thường.

Do gen di truyền

Nghiên cứu cho thấy bạn cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu một thành viên trong gia đình như cha mẹ, anh chị em ruột mắc chứng rối loạn giấc ngủ.

Các yếu tố khác

Một số yếu tố khác cũng có thể góp phần gây ra các vấn đề về giấc ngủ, chẳng hạn như:

• Các bệnh lý trong cơ thể chẳng hạn như: bệnh tim, bệnh phổi, rối loạn thần kinh và đau đầu
• Bệnh tâm thần, bao gồm một số chứng trầm cảm và lo lắng
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc điều trị bệnh lý
• Do gen di truyền
• Caffeine và rượu
• Sinh hoạt hoặc có lịch trình bất thường, chẳng hạn như làm việc ca đêm
• Sự lão hóa. Khi lớn tuổi, mọi người thường ngủ ít hơn hoặc dành ít thời gian hơn cho giai đoạn ngủ sâu và thư thái. Do đó, họ cũng dễ dàng bị đánh thức hơn..
• Hội chứng Jet Lag: trạng thái giấc ngủ bị ảnh hưởng do di chuyển nhanh giữa các múi giờ, cơ thể chưa kịp thích nghi (thường xảy ra khi bạn đi du lịch, công tác tới những quốc gia có chênh lệch múi giờ lớn với quốc gia nơi bạn sinh sống).
• Sức khỏe kém, thường xuyên sử dụng thuốc lá, hoặc sử dụng chất kích thích.

Có đôi khi rối loạn giấc ngủ cũng không xác định được nguyên nhân.

Triệu chứng rối loạn giấc ngủ

Các triệu chứng của rối loạn giấc ngủ phụ thuộc vào từng loại rối loạn cụ thể. Tuy nhiên, một số dấu hiệu cho thấy bạn có thể bị rối loạn giấc ngủ bao gồm:

• Bạn thường xuyên mất hơn 30 phút mỗi đêm để chìm vào giấc ngủ.
• Bạn thường xuyên thức dậy nhiều lần mỗi đêm và sau đó khó ngủ lại hoặc thức dậy quá sớm vào buổi sáng.
• Bạn thường cảm thấy buồn ngủ vào ban ngày, thường xuyên chợp mắt hoặc ngủ không đúng giờ trong ngày.
• Bạn cùng giường của bạn nói rằng khi bạn ngủ, bạn ngáy to, khịt mũi, thở hổn hển, phát ra những âm thanh nghẹt thở hoặc ngừng thở trong thời gian ngắn.
• Bạn có cảm giác kiến bò, ngứa ran hoặc kiến bò ở chân hoặc tay và sẽ thuyên giảm khi di chuyển hoặc xoa bóp chúng, đặc biệt là vào buổi tối và khi cố gắng chìm vào giấc ngủ.
• Bạn cùng giường của bạn nhận thấy rằng chân hoặc tay của bạn thường xuyên giật trong khi ngủ.
• Bạn có những trải nghiệm sống động, đẹp như mơ khi chìm vào giấc ngủ hoặc ngủ gật.
• Bạn có những giai đoạn yếu cơ đột ngột khi bạn tức giận hoặc sợ hãi, hoặc khi bạn cười.
• Bạn cảm thấy như thể bạn không thể cử động khi mới thức dậy.

Những phương pháp điều trị rối loạn giấc ngủ

Thư giãn tâm lý

Chữa rối loạn giấc ngủ đối với người khỏe mạnh như thế nào? Trong trường hợp bình thường, đôi khi ngủ ít hơn 8 tiếng mỗi đêm sẽ không ảnh hưởng đến sức khỏe của họ. Vì vậy, người bệnh không cần quá lo lắng nếu không ngủ đủ 8 tiếng một ngày. Những người bị mất ngủ kinh niên thường sợ hãi ban đêm vì họ nghĩ rằng họ có thể không ngủ được, và họ càng lo sợ về tình trạng của mình thì càng khó đi vào giấc ngủ.

Nếu có những vấn đề chưa được giải quyết trong ngày, hãy đặt chúng sang một bên. Trước khi bạn đi ngủ, đừng nên suy nghĩ hay làm bất cứ điều gì. Nếu bạn không thể ngủ được, hãy thức dậy sau 10-15 phút và làm việc khác.

Thói quen ngủ tốt (sleep hygiene)

Dưới đây là một số cách khắc phục rối loạn giấc ngủ tại nhà, giúp bạn dễ đi vào giấc ngủ mà không cần dùng thuốc điều trị rối loạn giấc ngủ.

• Thức dậy vào đúng giờ một khung giờ mỗi ngày.
• Giới hạn ngủ trưa chỉ khoảng 30 phút mỗi ngày
• Tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên (ánh mặt trời)
• Tránh những kích thích khiến bạn khó đi vào giấc ngủ như nghe nhạc quá to, đọc một cuốn sách quá hay hoặc xem những bộ phim cần sự tập trung cao độ.
• Khoảng 20 phút trước khi đi ngủ, hãy tắm nước ấm.
• Tránh ăn nhiều hoặc ăn quá nhiều trước khi đi ngủ gây khó tiêu.
• Không dùng các chất kích thích (như caffeine và nicotine) vào buổi chiều.
• Thường xuyên tập thể dục buổi sáng (vận động mạnh cũng được).
• Thực hiện một số bài tập nhẹ nhàng, thư giãn trước khi đi ngủ.
• Phòng ngủ cần thông thoáng, ít ánh sáng và không quá nóng hoặc quá lạnh.

Dùng thuốc điều trị

Có nhiều cách điều trị rối loạn giấc ngủ bằng thuốc benzodiazepine, chloral hydrate, zolpidem,... nhưng bạn phải sử dụng chúng một cách cẩn thận và tuân theo chỉ định của bác sĩ. Nhóm benzodiazepin có thời gian bán hủy dài, thường gây ra tác dụng phụ là mau quên và khiến người cao tuổi giãn cơ hoặc dễ ngã, do đó không được khuyên dùng. Nhóm amitriptylin cũng có có chu kỳ bán hủy khá dài (9 - 36 giờ), có các tác dụng phụ như khô miệng, đắng miệng, mệt mỏi… và khi sử dụng phải tăng liều lượng từ từ theo thời gian. Nhóm mirtazapine không cần tăng liều lượng và nhóm olanzapine không nên dùng cho bệnh nhân béo phì.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê toa các loại thuốc như thuốc ngủ dùng để điều trị rối loạn giấc ngủ. Các loại thuốc này thường được chỉ định dùng trong thời gian ngắn và phải kết hợp với các phương pháp điều trị rối loạn giấc ngủ khác để đạt hiệu quả cao nhất.

Các loại thuốc mà bác sĩ có thể kê toa cho chứng rối loạn giấc ngủ thường có mục đích điều trị nguyên nhân gây ra chứng mất ngủ của bạn, ví dụ như:

• Hội chứng chân tay bồn chồn
• Lo lắng trầm cảm
• Rối loạn nội tiết xảy ra ở phụ nữ khi mang thai
• Các bệnh gây tiểu đêm và làm gián đoạn giấc ngủ: Đái tháo đường, đái tháo nhạt, u xơ tuyến tiền liệt, suy tim, suy thận, thiếu máu do thiếu sắt.
• Đau khớp hoặc do các bệnh mãn tính như di chứng của bệnh zona, ung thư
• Chứng ngưng thở lúc ngủ
• Rối loạn nhịp sinh học

Nếu nguyên nhân của chứng rối loạn giấc ngủ đã được giải quyết và đã áp dụng đầy đủ các biện pháp không dùng thuốc để gây ngủ mà người đó vẫn không thể có được một giấc ngủ ngon, bác sĩ có thể kê toa các loại thuốc bổ sung, chẳng hạn như thảo dược hoặc các loại thuốc gây ngủ khác. Đặc biệt khi dùng thuốc phải có sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa thần kinh, tránh dùng thuốc không phù hợp sẽ làm nặng thêm tình trạng bệnh và gây lệ thuộc thuốc. Sau khi đã tìm hiểu rối loạn giấc ngủ và cách điều trị, bây giờ hãy cùng nhau bước sang mục tiếp theo - làm sao để phòng ngừa căn  bệnh này.