Các lệnh trong chứng khoán mà nhà đầu tư cần phải nắm

Lệnh chứng khoán là gì?

Trong thị trường chứng khoán, lệnh là chỉ thị do nhà đầu tư đưa ra cho sàn chứng khoán để mua hoặc bán cổ phiếu trên thị trường. Nhà đầu tư hoặc nhà giao dịch có thể sử dụng các loại lệnh khác nhau trên thị trường chứng khoán. Tùy thuộc vào loại lệnh, sàn giao dịch chứng khoán bắt đầu giao dịch thay mặt cho nhà đầu tư.

Ở phần tiếp theo của bài viết là các lệnh trong chứng khoán phổ biến nhất mà các chuyên gia chứng khoán thường xuyên sử dụng để giao dịch.

Lệnh giới hạn - Lệnh LO

Lệnh giới hạn (Limit Order - LO) cho phép các nhà đầu tư đặt lệnh mua hoặc bán một cổ phiếu ở mức giá mà họ muốn. Lệnh LO có 2 loại là lệnh giới hạn mua và lệnh giới hạn bán.

Lệnh giới hạn mua nghĩa là nhà đầu tư chỉ sẵn sàng mua chứng khoán ở một mức giá cụ thể hoặc thấp hơn. 

Lệnh giới hạn bán nghĩa là nhà đầu tư muốn bán chứng khoán ở một mức giá nhất định hoặc cao hơn.

Giả sử một nhà đầu tư đặt lệnh giới hạn mua đối với một cổ phiếu ở mức giá 40,000 đồng. Nếu giá cổ phiếu đó vẫn ở mức dưới hoặc bằng 40,000 đồng thì lệnh sẽ thực hiện được. Nhưng nếu giá cổ phiếu vượt mức 40,000 đồng thì lệnh mua sẽ không được thực hiện.

Loại lệnh này cho phép các nhà đầu tư đảm bảo rằng họ không chạy theo xu hướng giá của cổ phiếu và có thể nhắm đến mức giá phù hợp. Lệnh giới hạn cũng có thể giúp tự động hóa các giao dịch ở một mức độ nhất định. Những loại lệnh này, sau khi được đặt, có thể kéo dài trong một ngày giao dịch, vài tuần hoặc thậm chí một tháng

Lệnh thị trường trên sàn HSX - Lệnh MP

Đây là loại lệnh chỉ có trên sàn HSX (sở giao dịch chứng khoán TP HCM). Nhà đầu tư có thể đặt Lệnh Thị trường (Market Price - MP) khi họ muốn mua hoặc bán chứng khoán theo đúng giá thị trường lúc đó. Các lệnh như vậy được thực hiện ngay lập tức vì giá được sử dụng là giá thị trường mới nhất.

Giả sử giá thị trường hiện tại của một trong các mã chứng khoán tốt hiện nay là 30,000 đồng. Nếu một nhà đầu tư đặt lệnh thị trường để đầu tư vào cổ phiếu này, nó sẽ được khớp ngay với mức 30,000 đồng.

Tuy nhiên khi đặt lệnh thị trường, đừng mong lệnh sẽ được thực hiện ở mức giá mà bạn thấy. Thị trường chứng khoán biến động liên tục dẫn đến giá biến động mỗi giây. Vào thời điểm nhà đầu tư đặt lệnh thị trường, giá của cổ phiếu có thể đã thay đổi. Sự chênh lệch giá nhiều hay ít sẽ phụ thuộc vào mức độ thanh khoản của cổ phiếu đó.

Nếu cần lời khuyên về cách đối phó với biến động giá trên thị trường chứng khoán, bạn nên tham khảo từ kinh nghiệm của những chuyên gia đầu tư trên ứng dụng Askany. Các chuyên gia ở đây đều là những người đã tham gia cuộc chơi này trong nhiều năm nên sẽ có rất nhiều bài học kinh nghiệm quý báu dành cho bạn.

Lệnh thị trường trên sàn HNX - Lệnh MTL, MOK, MAK

Duy nhất sàn HNX (sở giao dịch chứng khoán Hà Nội) có những loại lệnh biến thể từ lệnh thị trường của sàn HSX, bao gồm lệnh MTL, MOK và MAK.

Lệnh MTL (Market to Limit) là lệnh được gửi dưới dạng Lệnh thị trường và sẽ được thực hiện ở mức giá thị trường tốt nhất hiện hành. Nếu lệnh chỉ được thực hiện một phần, phần còn lại của lệnh sẽ bị hủy và sau đó sẽ được gửi lại dưới dạng Lệnh giới hạn, với giá giới hạn bằng giá thị trường được khớp ban đầu. Nếu giá hiện hành không bao giờ đạt đến giá giới hạn đó thì phần còn lại của lệnh sẽ không được thực hiện.

Lệnh MOK (Match or Kill) là một loại lệnh thị trường chỉ khớp nếu đối phương mua/bán cùng khối lượng cổ phiếu bạn đang bán/mua. Nếu trên thị trường không có ai khớp lệnh MOK của bạn, lệnh sẽ tự động bị hủy.

Lệnh MAK (Match and Kill) là lệnh trái với lệnh MOK. Khi có mức giá phù hợp nhưng khối lượng giao dịch không trùng khớp, lệnh sẽ khớp với khối lượng trùng nhau.

Lệnh điều kiện - Lệnh TCO, PRO, ST, TS

Lệnh điều kiện là nhóm các lệnh trong chứng khoán chỉ được thực hiện ở một điều kiện nhất định. Trong đó phổ biến nhất là lệnh TCO, PRO, ST và TS.

Lệnh TCO (Time Conditional Order) là lệnh có điều kiện về mặt thời gian. Loại lệnh này cho phép khách hàng đặt lệnh trước phiên giao dịch từ một đến vài ngày với khối lượng và mức giá xác định.

Lệnh PRO (Priority Order) còn được gọi là lệnh tranh mua hoặc lệnh tranh bán. Lệnh này giúp khách hàng chủ động đặt lệnh mua/bán cạnh tranh cho một ngày giao dịch cụ thể. Vào ngày hiệu lực, hệ thống sẽ tự động chuyển đổi giá của lệnh giữa các phiên để lệnh luôn được ưu tiên về giá trước.

Lệnh ST (Stop Order) là lệnh dừng. Đây là lệnh giúp khách hàng chốt lời hoặc cắt lỗ ở một mức giá nhất định trong tương lai. Khi đặt lệnh ST, khách hàng chỉ cần hẹn trước một phần trăm mức lời hoặc phần trăm mức lỗ so với giá trung bình. Khi giá thị trường chạm mức giá đã hẹn, lệnh ST sẽ tự động ngừng lại.

Lệnh TS (Trailing Stop) là loại lệnh dừng tự điều chỉnh theo xu hướng thị trường. Khi bạn đặt một khoảng dừng cho lệnh, mức giá dừng sẽ thay đổi nếu giá di chuyển theo xu hướng để khách hàng có lợi nhuận cao nhất có thể. Nếu giá quay đầu thì lệnh sẽ tự động đóng lại.

Lệnh khớp lệnh sau giờ - Lệnh PLO

Lệnh khớp lệnh sau giờ (Post Limit Order - PLO) chỉ có ở sàn HNX. Đây là loại lệnh chỉ có thể đặt cho 15 phút kể từ lúc phiên giao dịch đóng cửa (2 giờ 45 tới 3 giờ chiều từ thứ 2 đến thứ 6). Khoảng thời gian này còn được gọi là phiên PLO ở Việt Nam.

Lệnh PLO chỉ được thực hiện ở mức giá đóng cửa ngày hôm đó nếu có một lệnh đối ứng sẵn sàng. Nếu không có lệnh đối ứng thì lệnh PLO sẽ không được thực hiện.

Lệnh PLO chỉ nên dùng khi thị trường cho thấy rõ một xu hướng. Ngoài ra, nhà đầu tư không được phép sửa hay hủy lệnh PLO sau khi đã nhập lệnh.

Lệnh ATC

Lệnh ATC là lệnh mua bán ở mức giá đóng cửa trong ngày giao dịch, được xác định dựa trên khối lượng mua bán chưa được thực hiện vào cuối ngày giao dịch.

Khác với lệnh PLO ở trên được thực hiện vào 15 phút sau giờ đóng cửa của phiên giao dịch, lệnh ATC (At the Close) sẽ được thực hiện vào 15 phút trước giờ đóng cửa (2 giờ 30 tới 2 giờ 45 chiều từ thứ 2 đến thứ 6). Thời gian này còn được gọi là phiên ATC ở Việt Nam. Theo luật chứng khoán mới nhất, lệnh ATC được sử dụng trên hai sàn HoSE (TPHCM) và HNX (Hà Nội).

Các lệnh giao dịch ATC sẽ được ưu tiên khớp lệnh theo nguyên tắc về giá rồi đến thời gian. Những lệnh mua với giá cao hơn (hoặc bán với giá thấp hơn) sẽ được sàn ưu tiên thực hiện trước. Còn nếu cùng mức giá, những lệnh nào được nhập vào trước sẽ được thực hiện trước.

Mức giá ATC sẽ không cố định mà phụ thuộc vào khối lượng giao dịch trên thị trường. Để hiểu rõ hơn về cách xác định giá ATC, bạn hãy xem ví dụ sau:

Bạn đặt lệnh ATC với khối lượng mua là 100.000 cổ phiếu và khối lượng bán là 50.000 cổ phiếu. Trong 15 phút cuối phiên giao dịch, khối lượng mua bán của cổ phiếu đó là như sau:

Lúc này tổng khối lượng mua ở một mức giá sẽ là khối lượng mua ATC + khối lượng mua tại mức giá đó + khối lượng mua ở các mức giá cao hơn. Còn tổng khối lượng bán ở một mức giá sẽ là khối lượng bán ATC + khối lượng bán tại mức giá đó + khối lượng bán ở các mức giá thấp hơn. Vậy tổng khối lượng chấp nhận mua và bán ở phiên ATC sẽ là:

Lệnh ATO giao dịch với mức giá khớp lệnh xác định giá mở cửa

Trái với lệnh ATC ở trên, lệnh ATO (At the Open) sẽ được thực hiện vào 15 phút sau giờ mở cửa (9 giờ tới 9 giờ 15 sáng từ thứ 2 đến thứ 6). Thời gian này còn được gọi là phiên ATO ở thị trường chứng khoán Việt Nam. Theo luật chứng khoán mới nhất, lệnh ATO chỉ có thể được sử dụng trên sàn HoSE mà thôi.

Lệnh ATO sẽ được ưu tiên thực hiện vào đầu ngày, trước cả các lệnh Giới hạn (LO) nên nhiều nhà đầu tư thích sử dụng nó. Vì là thời gian đầu ngày giao dịch nên các quyết định sẽ sáng suốt hơn, không bị chi phối bởi biến động của thị trường hay cảm xúc. Giống như lệnh ATC, lệnh ATO cũng ưu tiên khớp lệnh theo nguyên tắc về giá rồi đến thời gian. Những lệnh mua với giá cao hơn (hoặc bán với giá thấp hơn) sẽ được sàn ưu tiên khớp lệnh trước. Còn nếu cùng mức giá, những lệnh nào được nhập vào trước sẽ được khớp lệnh trước.

Mới bắt đầu chơi chứng khoán nên sử dụng lệnh nào?

Khi có đa dạng các lệnh trong chứng khoán như vậy, việc nhà đầu tư mới bối rối, không biết nên chọn lệnh nào để giao dịch cũng là điều dễ hiểu. Theo ý kiến của các chuyên gia chứng khoán hiện nay, để biết nên sử dụng loại lệnh nào trong giao dịch, nhà đầu tư non trẻ nên xác định bản thân mình đi theo trường phái giao dịch nào trước.

Nếu là một nhà đầu tư nhìn theo xu hướng lâu dài, bạn chỉ cần nắm lệnh thị trường là đủ vì bạn không quá quan tâm tới những biến động giá nhỏ ở hiện tại mà nhìn vào mức lợi nhuận ở tương lai xa.

Nếu là một nhà đầu tư trong ngắn hạn, bạn nên dùng các lệnh LO, ATC hoặc ATO. Các lệnh trong chứng khoán này đặc biệt hữu dụng cho những ai muốn chớp lấy các khoản lợi nhuận nhỏ trong một thời gian ngắn.