Tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên: cha mẹ nên biết để hiểu con hơn

Các biến đổi tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên cha mẹ nên biết

Theo các chuyên gia tâm lý, có bốn nhóm biến đổi chính về mặt tâm lý ở lứa tuổi thanh thiếu niên, bao gồm:

Tư duy

Đây là một biến đổi đầu tiên về mặt tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên. Trẻ cũng có khả năng tư duy phản biện, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, các em cũng có xu hướng chủ quan, dễ xa rời thực tế và bị ảnh hưởng bởi cảm xúc. Những biến đổi về tư duy của thanh thiếu niên có ảnh hưởng đến cách mà các em học tập, làm việc và giao tiếp.

Con bạn có thể dễ dàng tiếp thu những kiến thức mới, phát triển những kỹ năng mới và đưa ra những ý kiến mới. Các bé cũng có thể thể hiện sự tự lập, chủ động và trưởng thành trong suy nghĩ và hành động. Tuy nhiên, chúng cũng gặp những khó khăn trong việc điều chỉnh được cảm xúc của mình và tôn trọng quan điểm của người khác.

Tình cảm

Đây là một nhóm biến đổi tiếp theo về mặt tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên. Thanh thiếu niên có sự thay đổi về hormon và nội tiết tố, dẫn đến biến động cảm xúc. Con bạn có thể trở nên dễ nổi cáu, dễ nổi loạn hoặc thất vọng về bản thân. Chúng cũng có nhu cầu kết bạn, yêu đương nam nữ tuổi mới lớn. Ở độ tuổi này, chúng sẽ bắt đầu hình thành giá trị cá nhân và quan điểm về thế giới xung quanh.

Những biến đổi về tình cảm của thanh thiếu niên có ảnh hưởng đến cách cảm nhận và bày tỏ cảm xúc của mình. Các em có thể dễ dàng bị cuốn theo những cảm xúc tích cực hay tiêu cực, không kiểm soát được bản thân hay không biết cách giải quyết xung đột. Trẻ cũng có thể tìm kiếm sự gắn bó và chia sẻ từ bạn bè, người yêu hay gia đình. Đồng thời, cũng có thể phát triển những thái độ và lập trường riêng về các vấn đề xã hội hay cá nhân.

Nhận thức bản thân

Đây là một nhóm biến đổi tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên quan trọng. Thanh thiếu niên đang trong quá trình tìm kiếm bản thân và tự khẳng định mình. Các em thường tự hỏi về nguyên nhân và mục đích tồn tại, đồng thời so sánh giữa mình và người khác. Một số trẻ cũng có mong muốn trở thành người lớn và sống độc lập.

Những biến đổi về nhận thức có ảnh hưởng đến cách các em nhìn nhận và đánh giá bản thân. Đôi khi cha mẹ có thể thấy con mình có những mâu thuẫn giữa những gì chúng nghĩ, cảm nhận và làm. Chúng cũng có thể có những sự so sánh và tự ti về ngoại hình, khả năng hay thành tích của mình. Con bạn cũng có những thay đổi về giới tính, tình dục đáng được quan tâm.

Hành vi

Đây là một nhóm biến đổi về mặt tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên được biểu hiện rõ ràng nhất. Thanh thiếu niên có sự thay đổi về hành vi tích cực, thể hiện qua các biểu hiện như: tự tin cá nhân, hợp tác, chịu trách nhiệm, khả năng tự quản lý và tự kiểm soát. Tuy nhiên, chúng cũng có thể có những hành vi tiêu cực như: bỏ học, bắt nạt, sử dụng chất kích thích, quan hệ tình dục sớm.

Những biến đổi về hành vi của thanh thiếu niên có ảnh hưởng đến cách các em ứng xử và tương tác với môi trường xung quanh. Chúng có thể có những thành tựu và tiến bộ trong học tập, làm việc và giao tiếp. Đồng thời, chúng cũng có thể có những mối quan hệ tích cực và bổ ích với bạn bè, người yêu hay gia đình. Tuy nhiên, một số trẻ cũng có thể gặp những tác động tiêu cực từ bản thân hoặc môi trường xung quanh, từ đó gây nên rủi ro và nguy hiểm cho sức khỏe, công việc và cuộc sống của mình.

XEM THÊM CÁC BÀI VIẾT KHÁC:

• Cách vượt qua áp lực trong cuộc sống
• Bí quyết ngủ ngon dù căng thẳng
• Cách kiềm chế cảm xúc
• Cách vượt qua nỗi sợ

Yếu tố tác động tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên

Lứa tuổi thanh thiếu niên không chỉ mang lại những cơ hội phát triển mà còn gặp phải nhiều thách thức về mặt tâm lý. Một số thách thức phổ biến là:

Áp lực học tập

Thanh thiếu niên phải đối mặt với nhiều yêu cầu và kỳ vọng về học tập từ gia đình, trường học và xã hội. Các em cũng phải chuẩn bị cho các kỳ thi quan trọng và lựa chọn nghề nghiệp. Áp lực học tập có thể gây ra căng thẳng, lo âu, trầm cảm và khiến con bạn học hành ngày càng sa sút.

>>>Xem thêm: Cách giảm áp lực học tập mà bạn nên biết

Bắt nạt

Bắt nạt là hành vi cố ý gây tổn thương cho người khác bằng cách sử dụng lời nói, hành động hoặc công nghệ. Bắt nạt có thể xảy ra ở trường học, nơi làm việc, mạng xã hội hoặc bất kỳ nơi nào khác. Bắt nạt có thể gây ra tổn thương về mặt tinh thần, thể chất và xã hội cho nạn nhân và kẻ bắt nạt.

Đại dịch COVID-19

Đại dịch COVID-19 cũng là một nguyên nhân khiến tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên không được ổn định. Các em phải trải qua căng thẳng kéo dài trong nhiều năm, liên quan đến vấn đề về gia đình, bất an về kinh tế, nỗi lo sợ lây nhiễm, cách ly xã hội, học hành bị gián đoạn, gia tăng bạo lực và tình trạng lạm dụng trong gia đình, bệnh tật và cái chết trong gia đình. Những thách thức nghiêm trọng này khiến trẻ có nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần cao hơn

4 căn bệnh tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên thường gặp

Rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu là dấu hiệu tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên thường gặp. Rối loạn lo âu có thể ảnh hưởng đến hoạt động học tập, giao tiếp và xã hội của thanh thiếu niên. Các rối loạn lo âu thường gặp ở thanh thiếu niên bao gồm:

• Rối loạn lo âu xã hội: Là sự sợ hãi hoặc tránh né các tình huống xã hội, như nói chuyện với người lạ, tham gia các hoạt động nhóm, hay làm bài kiểm tra trước lớp. Người bị rối loạn này thường cảm thấy tự ti, e ngại và sợ bị phán xét hay chỉ trích.
• Rối loạn hoang tưởng: Là sự sợ hãi hoặc tránh né các đối tượng, hiện tượng hoặc tình huống cụ thể, như sợ bóng tối, sợ máu, sợ độ cao, sợ động vật… Người bị rối loạn này thường biết rằng nỗi sợ của họ là phi lý nhưng không thể kiểm soát được.
• Rối loạn lo âu tổng quát: Là sự lo lắng quá mức và không thể ngừng được về nhiều vấn đề trong cuộc sống, như học tập, gia đình, bạn bè, sức khỏe… Người bị rối loạn này thường cảm thấy căng thẳng, khó chịu và khó ngủ.
• Rối loạn hoảng loạn: Là sự xuất hiện đột ngột của cơn hoảng loạn, là một trạng thái cảm xúc mạnh mẽ kèm theo các triệu chứng thể chất như tim đập nhanh, khó thở, đổ mồ hôi, run rẩy… Người bị rối loạn này thường sợ tái phát cơn hoảng loạn và tránh né các nơi hay tình huống có thể gây ra cơn hoảng loạn.

Rối loạn hành vi

Rối loạn hành vi là một biểu hiện tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên. Các rối loạn tâm thần liên quan đến sự vi phạm các quy tắc xã hội, gây ra các hành vi bạo lực, phá hoại, không tuân theo luật lệ hay người có quyền. Các rối loạn hành vi thường gặp ở thanh thiếu niên bao gồm:

• Rối loạn giảm chú ý/tăng động (ADHD): Là sự thiếu khả năng chú ý, dễ sao nhãng, hay quên, khó tổ chức và hoàn thành công việc. Người bị rối loạn này cũng thường có sự tăng động, hay nói chuyện, khó ngồi yên và kiềm chế hành vi.
• Rối loạn cư xử: Là sự vi phạm nghiêm trọng và lặp đi lặp lại các quy tắc xã hội, như bạo hành, đánh nhau, đốt phá, trộm cắp, nói dối, bỏ trốn… Người bị rối loạn này thường thiếu lòng trắc ẩn, không quan tâm đến cảm xúc và quyền lợi của người khác.
• Rối loạn chống đối: Là sự không tuân theo người có quyền, như cha mẹ, giáo viên, hay cơ quan chức năng. Người bị rối loạn này thường có thái độ thù địch, cãi vã, tranh cãi, hay làm trái ý muốn của người khác.

Tự làm hại bản thân và tự tử

Tự làm hại bản thân là điều tiêu cực trong tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên mà không có ý định tự tử, như cắt da, đốt da, đập đầu vào tường… Người tự làm hại bản thân thường có mục đích là giải tỏa căng thẳng, biểu lộ cảm xúc, hay kiểm soát được cuộc sống của mình.

Những trẻ có ý định tự tử thường có những dấu hiệu như: nói về cái chết hoặc tự tử, tìm kiếm các phương tiện để tự tử, từ biệt người thân và bạn bè, hoàn thành các công việc chưa xong, có những biểu hiện buồn rầu, trầm cảm, tuyệt vọng…

Cả hai hành vi trên đều là những biểu hiện của sự khủng hoảng tâm lý và cần được can thiệp kịp thời. Các phương pháp can thiệp bao gồm: tìm kiếm sự giúp đỡ từ gia đình, bạn bè hoặc các chuyên gia tâm lý; sử dụng các kỹ năng xử lý căng thẳng và cảm xúc; sử dụng thuốc an thần hoặc chống trầm cảm khi cần thiết; tìm kiếm các nguồn hỗ trợ và khuyến khích trong cộng đồng 

Thực hiện hành vi nguy hiểm

Một số hành vi rủi ro thường gặp ở tâm lý lứa tuổi thanh thiếu niên bao gồm:

• Sử dụng chất kích thích: Là việc sử dụng các chất có ảnh hưởng đến não bộ và cơ thể, như thuốc lá, rượu, ma túy… Người sử dụng chất kích thích có thể gặp phải những hậu quả như: nghiện, ngộ độc, suy giảm chức năng não bộ, gây ra các bệnh về tim mạch, gan, thận, phổi…
• Quan hệ tình dục sớm: Là việc quan hệ tình dục trước khi có đủ kiến thức, kỹ năng và trách nhiệm. Người quan hệ tình dục sớm có thể gặp phải những hậu quả như: mang thai ngoài ý muốn, lây nhiễm các bệnh lây qua đường tình dục, bị tổn thương về mặt tâm lý, mất niềm tin và tôn trọng bản thân…
• Lái xe nguy hiểm: Là việc lái xe không tuân theo các quy định an toàn giao thông, như vượt đèn đỏ, vượt ẩu, không đội mũ bảo hiểm, lái xe trong tình trạng say rượu hoặc sử dụng chất kích thích… Người lái xe nguy hiểm có thể gây ra những tai nạn giao thông nghiêm trọng, gây nguy hiểm cho bản thân và người khác.