RỐI LOẠN NHÂN CÁCH (PERSONALITY DISORDER) LÀ GÌ ?

Rối loạn nhân cách là gì ?

Rối loạn nhân cách là vấn đề về sức khỏe tâm thần, khi đó bệnh nhân có lối suy nghĩ, ứng xử cứng nhắc, không lành mạnh và không giống người bình thường. Những người mắc chứng rối loạn nhân cách thường gặp khó khăn trong việc nhận thức và tương tác với xã hội cũng như môi trường xung quanh. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề bất cập, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các mối quan hệ, hoạt động xã hội, công việc và học tập.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể không nhận ra mình đang mắc chứng rối loạn nhân cách vì cách họ suy nghĩ và hành động nhìn có vẻ tự nhiên và quen thuộc. Người bệnh có thể đổ lỗi cho người khác về những khó khăn mà họ gặp phải trong cuộc sống.

Rối loạn nhân cách là một trong những biến chứng của rối loạn tâm lý thường bắt đầu ở tuổi thiếu niên hoặc giai đoạn đầu tuổi trưởng thành. Có nhiều loại rối loạn nhân cách khác nhau và được chia làm 3 nhóm chính. Một số loại có thể mờ nhạt, ít rõ rệt hơn trong suốt giai đoạn tuổi trung niên.

Phân biệt rối loạn nhân cách và rối loạn đa nhân cách

Một số người vẫn hay nhầm lẫn giữa 2 khái niệm rối loạn nhân cách và rối loạn đa nhân cách. Đây là 2 vấn đề về sức khỏe tâm thần hoàn toàn khác nhau và có những đặc điểm cũng như dấu hiệu riêng biệt. Cụ thể như sau: 

3 nhóm các rối loạn nhân cách thường gặp

Nhóm A: Lập dị, kỳ quái, thờ ơ, vô cảm

• Rối loạn nhân cách đa nghi (Paranoid personality disorder) các triệu chứng này bao gồm không tin tưởng người khác; luôn nghi ngờ bị người khác lừa dối hoặc lợi dụng, kể cả bạn bè, gia đình và vợ/chồng.
• Rối loạn nhân cách phân liệt (Schizoid personality disorder) được đặc trưng bởi sự cô lập xã hội và sự khác biệt với những người khác. Đàn ông thường mắc bệnh nhiều hơn phụ nữ. Những người mắc chứng rối loạn này thường được mô tả là có hành vi xa cách hoặc thu mình, ít thân mật với người khác và có thể mang tâm lý hướng nội và hoang tưởng.
• Rối loạn nhân cách loại phân liệt (Schizotypal personality disorder), được đặc trưng bởi lời nói, hành vi và dáng điệu kỳ lạ, cũng như những suy nghĩ bất thường và khó hình thành các mối quan hệ với người khác.

Nhóm B: Thái quá, bất thường, cảm xúc dữ dội

• Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (Antisocial personality disorder), có xu hướng xuất hiện trong thời thơ ấu, không giống như hầu hết các rối loạn nhân cách khác (không biểu hiện rõ ràng cho đến tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành). Các triệu chứng bao gồm coi thường các chuẩn mực và quy tắc xã hội cũng, có hành vi lừa dối, thao túng và thiếu sự đồng cảm với người khác.
• Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline personality disorder), bệnh nhân không giữ được các mối quan hệ cá nhân ổn định, rối loạn điều chỉnh cảm xúc và nhận thức bản thân, hành vi bốc đồng.
• Rối loạn nhân cách kịch tính (Histrionic personality disorder), được đặc trưng bởi cảm xúc cực đoan và tìm kiếm sự chú ý, thường dẫn đến hành vi xã hội không phù hợp.
• Rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic personality disorder), liên quan đến việc tự cho mình là trung tâm, thổi phồng sự hiểu biết về bản thân và thiếu sự đồng cảm với người khác, thường được thúc đẩy bởi lòng tự trọng yếu của bản thân.

Nhóm C: Lo lắng, sợ hãi lan tỏa

• Rối loạn nhân cách tránh né (Avoidant personality disorder): Thường được đặc trưng bởi sự ức chế xã hội, lòng tự trọng thấp và cực kỳ nhạy cảm với những đánh giá bất lợi từ người khác. Mối quan hệ cá nhân của bệnh nhân không được tốt đẹp, người bệnh có ít bạn bè và hiếm khi tham gia các hoạt động xã hội.
• Rối loạn nhân cách phụ thuộc (Dependent personality disorder): Đặc trưng bởi sự phụ thuộc tâm lý và tình cảm vào người khác, sợ hãi khi ở một mình, làm mọi việc để được người khác quan tâm, chú ý. Và chỉ một số ít bệnh nhân đạt được mức độ độc lập bình thường. Các triệu chứng có thể bao gồm như sự bất lực khi kết thúc một mối quan hệ cho đến trốn tránh trách nhiệm hoặc phục tùng đối phương nghiêm trọng
• Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế OCPD (Obsessive-compulsive personality disorder): Đặc trưng bởi sự chú ý quá mức đến chi tiết, quy tắc, trật tự và sự hoàn hảo. Mặt khác, họ rất sợ mắc sai lầm, họ luôn suy nghĩ thấu đáo và lý trí nên không dám hành động và thường do dự. Về mặt tình cảm, họ thường bị kìm nén, khó giao tiếp, thiếu khiếu hài hước, không cởi mở và thường tỏ ra cứng nhắc khi đàm phán với người khác. Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là hoàn toàn khác nhau.

Nguyên nhân gây rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách bắt đầu từ thời thơ ấu và trở nên rõ rệt hơn ở tuổi trưởng thành. Tương tự như các bệnh tâm thần khác, bệnh rối loạn nhân cách được gây ra bởi nhiều yếu tố bao gồm các yếu tố di truyền, môi trường, sinh hóa, cá nhân và gia đình. Cụ thể :

• Có quá khứ từng bị bạo hành, bỏ rơi, ngược đãi từ thuở nhỏ
• Thiếu tình thương của cha mẹ, ba mẹ ly dị
• Không được người thân chăm sóc tận tình 
• Bị tổn thương
• Cũng có thể do dùng một số loại thuốc (chẳng hạn như Ritalin)
• Yếu tố gen di truyền
• Tác động từ môi trường sống (tác động từ gia đình, nhà trường, xã hội)
• Có tiền sử người thân trong gia đình gia đình mắc các bệnh tâm thần nói chung và hội chứng rối loạn nhân cách nói riêng
• Xuất hiện rối loạn các chất dẫn truyền thần kinh não bộ
• Khác biệt về cấu trúc và hoạt động của các cơ quan trong não

Trong số các nguyên nhân trên thì gen di truyền và môi trường sống được xem là 2 nguyên nhân quan trọng và phổ biến nhất trong cơ chế bệnh sinh. Nhân cách chi phối trực tiếp cách mà bệnh nhân nhìn nhận, suy nghĩ, hành động. Do đó, khi tính cách bất thường, nguy cơ mắc các bệnh tâm thần phân biệt, trầm cảm, rối loạn hoang tưởng và rối loạn lo âu cũng tăng theo.

Dấu hiệu, triệu chứng của bệnh nhân mắc chứng rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách có nhiều dạng, tùy thuộc vào triệu chứng lâm sàng cụ thể của mỗi bệnh. Dấu hiệu của rối loạn nhân cách là những đặc điểm nhân cách mà người bệnh bộc lộ vào một lúc nào đó. Những bệnh nhân mắc chứng rối loạn nhân cách thường có những hành vi cực đoan và thông thường, họ không thể thích nghi hoặc tự thay đổi hành vi của mình.

Rối loạn nhân cách thường không được phát hiện và chẩn đoán trước 18 tuổi, do ở độ này, nhân cách của chúng ta vẫn đang phát triển liên tục và chưa hoàn thiện.

Đa số trẻ em và thanh thiếu niên xuất hiện những thay đổi về tâm sinh lý gần giống với các dấu hiệu của chứng rối loạn nhân cách. Nếu nhận thấy bản thân hoặc những người xung quanh có hành vi bất thường làm xáo trộn cuộc sống, hãy liên hệ ngay với những bác sĩ của Askany để được tư vấn và chữa trị kịp thời.

Tuy nhiên, nhìn chung những người mắc bệnh này sẽ xuất hiện các triệu chứng sau:

• Tâm trạng thất thường, bất ổn
• Quá phụ thuộc vào người khác
• Cực kỳ yêu bản thân
• Cách biệt với xã hội
• Gặp khó khăn trong việc làm quen những người bạn mới
• Giận dữ bộc phát
• Lạm dụng rượu bia hoặc chất kích thích quá mức
• Tự làm hại bản thân, đe dọa hoặc có ý định tự tử
• Cứng nhắc, rụt rè, thiếu tự tin/lòng tự trọng quá mức
• Cảm thấy trống rỗng
• Thường xuyên nghi ngờ và không tin tưởng vào người khác
• Cần được hài lòng ngay lập tức
• Khó khăn trong việc kiểm soát sự tức giận và thường xuyên nổi cơn thịnh nộ
• Có một số hành vi không phù hợp với hoàn cảnh và xã hội tại thời điểm nhất định
• Những bất thường về tính cách dai dẳng, không xuất phát từ nguyên nhân chấn thương tâm lý hoặc căng thẳng